เซรามิคลำปาง กับทางที่เหลือ (ตอนที่ 1)

          ในช่วงสองสามปีที่ผ่านมาเซรามิคลำปางมีหลายอย่างที่ผ่านเข้ามา และเปลี่ยนแปลงไปจากเดิม ทั้งเป็นเรื่องดีและเป็นเรื่องที่ไม่ดี มีปัจจัยทั้งภายในของผู้ประกอบการกระทำเอง และปัจจัยภายนอกที่มีผลกระทบกับอุตสาหกรรมเซรามิคในลำปาง จะว่าไปแล้วในจังหวัดลำปางจะมีทั้งการผลิตที่เป็นอุตสาหกรรม และการผลิตที่เป็นกิจการครัวเรือน คละผสมกันเป็นเอกลักษณ์ที่โด่งดังไปในทั่วประเทศในฐานะที่เป็นเมืองเซรามิค และมีลายเอกลักษณ์ที่รู้จักกันทั่วไปคือ ลายไก่ จนได้รับการประกาศเป็นสิ่งบ่งชี้ทางภูมิศาสตร์ “ชามไก่ลำปาง” นั่นหมายความว่า เซรามิคของลำปางมีเอกลักษณ์และมีชื่อเสียงที่โด่งดัง ไม่เฉพาะคนไทยเท่านั้นที่รู้จัก ต่างประเทศก็รู้จักเมืองลำปางในฐานะผู้ผลิตเซรามิคเช่นกัน
จากปัจจัยเบื้องต้น เป็นทุนที่สามารถผลักดันให้อุตสาหกรรมเซรามิคเติบโตแบบก้าวกระโดดได้ สามารถต่อยอดธุรกิจให้เจริญเติบโตไปข้างหน้าได้ไม่ยากนัก แต่การณ์กลับไม่เป็นแบบที่ควรจะเป็น ไม่ใช่แบบที่คิด เพราะเหตุใดนั้น ผมใคร่ขอจำแนกวินิจฉัยเป็นข้อ ๆ ในฐานะที่ผมอยู่ในวงการเซรามิคของลำปางไม่น้อยกว่า 20 ปี ดังนี้
          1. การขาดพื้นฐานด้านการทำอุตสาหกรรม การทำอุตสาหกรรมนั้นเป็นคำที่มีความหมายกว้าง อันหมายรวมถึงระบบการบริหาร จัดการ การผลิต การบริหาร การตลาด การขาย การเงิน ครบทุกมิติ หาใช่เฉพาะเรื่องการผลิตด้วยการลดต้นทุนอย่างเดียวไม่ ผู้ประกอบการในลำปางโดยส่วนใหญ่มุ่งเน้นการลดต้นทุนเพียงอย่างเดียว และบ่อยครั้งที่การลดต้นทุนก้าวลึกลงไปจนกระทั่งคุณสมบัติและลักษณะของเซรามิคเปลี่ยนแปลงไปจากเดิมจนกระทั่งคุณภาพลดด้อยถอยหลังไป โดยการรักษาระดับราคาให้คงเดิมแต่คุณภาพลดลง เมื่อถึงบทสุดท้ายการเจริญเติบโตทางธุรกิจไม่ก้าวหน้าขึ้น สภาพธุรกิจเป็นแบบเดิม ผลิตแล้วจำหน่ายไม่ได้ราคาในขณะที่ต้นทุนสูงขึ้นเรื่อย ๆ กลับกลายเป็นการทำลายธุรกิจของตัวเองโดยไม่ตั้งใจ
          2. การขาดความคิดเชิงสร้างสรรค์ด้านการออกแบบผลิตภัณฑ์ใหม่ ๆ จะเห็นได้ว่า ช่วงเวลา 10 ปีที่ผ่านมา ผลิตภัณฑ์ที่เคยผลิตเมื่อ 10 ปีที่แล้ว มาถึงวันนี้ก็ยังมีผลิตอยู่ โดยไม่ค่อยมีการเปลี่ยนแปลงอะไรที่เป็นสาระหลักของผลิตภัณฑ์ ผู้ประกอบการหลาย ๆ รายมักจะผลิตเฉพาะถ้วยสำหรับใส่อาหาร เพราะผลิตง่าย ของเสียน้อย ใช้เครื่องจักรและเทคโนโลยีการผลิตที่ไม่ซับซ้อน และผลิตเพียงชนิดเดียว ทำให้ไม่มีความหลากหลายของผลิตภัณฑ์ ขาดแรงจูงใจของผู้ซื้อในการสะสมเป็นชุดซึ่งจะทำให้ยอดขายมากขึ้นและจำหน่ายได้ราคามากขึ้น ทั้งนี้การมีผลิตภัณฑ์ที่หลากหลายประเภท ต้องแลกมาด้วยต้นทุนด้านแม่พิมพ์ที่แพงขึ้นเช่นกัน จึงทำให้ผู้ประกอบการมักเลือกที่จะผลิตสินค้าเท่าที่ตนเองมีแบบพิมพ์อยู่สามารถผลิตและขายออกมาเป็นเงินได้ทันที
          3. การขาดปัจจัยการผลิตด้านเงินทุน ในการผลิตเชิงอุตสาหกรรม มีความจำเป็นที่ต้องมีปัจจัยการผลิตที่เพียงพอ เนื่องจากค่าใช้จ่ายด้านการผลิต การบริหารจัดการมีมาก เมื่อผู้ประกอบการขาดปัจจัยการผลิตด้านเงินทุน จะทำให้มีข้อจำกัดด้านการผลิตเยอะเกินความสามารถในการทำกำไร มีต้นทุนที่แพงขึ้น ในขณะที่ต้องจำหน่ายสินค้าที่ผลิตคล้าย ๆ กันในราคาเดียวกัน ผู้ประกอบการมักจะไม่นึกถึงการปรับแก้ปัญหานี้ แต่กลับจะพยายามจำหน่ายออกไปให้มากที่สุดโดยการจำหน่ายในราคาถูกต่ำกว่าต้นที่ที่ต้องใช้ผลิต ในระยะยาวยิ่งทำให้กระแสเงินทุนหมุนเวียนขาดแคลนมากขึ้น และเป็นสาเหตุที่ผู้ประกอบการหลายรายต่างส่ายหน้าและมักจะบ่นปรับทุกข์กันถึงสภาพธุรกิจที่ไม่ดี
          4. Unfair Game คำๆ นี้เป็นคำภาษาอังกฤษที่คนพูดเป็นชาวต่างชาติพูดถึงธุรกิจเซรามิคของลำปาง ในจังหวัดลำปางเมืองเซรามิค มีผลิตภัณฑ์จากประเทศจีนเข้ามาแชร์ตลาดลำปางนับวันจะมีมากขึ้นเรื่อย ๆ อย่างมีสาระสำคัญยอมรับว่าผลิตภัณฑ์จากประเทศจีนมีความสวยงามและมีคุณภาพที่ดี เนื่องจากวัตถุดิบและการผลิตที่เหมาะสม แต่การที่เงิน 1,000 บาท จากการซื้อสินค้าแทนที่จะจ่ายซื้อสินค้าเซรามิคลำปาง 1,000 บาท กลับต้องแบ่งไปจ่ายให้ผลิตภัณฑ์เซรามิคจากจีน 400 – 500 บาท ทำให้เซรามิคของลำปางขายได้น้อยลง นั่นแปลว่า เม็ดเงินที่ควรเข้าตรงถึงลำปาง 1,000 บาท ก็จะหายไปเกือบครึ่ง โดยการวางขายผ่านกระแสของคำว่า ลำปางเมืองเซรามิค แต่หากการนำผลิตภัณฑ์เซรามิคจากจีนมาผ่านกระบวนการผลิตเพิ่มในลำปาง แบบนี้ก็จะยังดีกว่าเพราะการผลิตเพิ่มแปลว่ามีงานเพิ่มขึ้นในท้องถิ่น สิ่งเหล่านี้คือสิ่งที่คนต่างชาติเรียกว่า Unfair Game
          5. การไม่เข้าใจถึงอารมณ์เซรามิค ( Ceramic Emotion ) คำนี้มีความหมายที่ลึกซึ้ง เนื่องจากเซรามิคเป็นผลิตภัณฑ์เคลือบแก้ว การสัมผัสถึงผิวเคลือบแก้วจะให้ความรู้สึกและอารมณ์เซรามิค ในช่วง 4-5 ปีที่ผ่านมา ผู้ประกอบการหลายรายปรับแต่งการผลิตเซรามิคด้วยการผลิตที่อุณหภูมิต่ำลงอย่างมากจนเนื้อวัสดุไม่สุกตัวดีจนเรียกว่าดินเผา และใช้สีทาบ้านตกแต่ง โดยส่วนใหญ่จะเป็นผลิตภัณฑ์ประดับตกแต่ง เพื่อลดต้นทุนด้านการผลิตให้ต่ำที่สุด แต่ความรู้สึกและอารมณ์ของเนื้อเซรามิคขาดหายไปจนหมดสิ้น และจำหน่ายในราคาถูก ก็เป็นการเดินอยู่กับที่ ไม่มีการพัฒนาเชิงคุณค่าแต่ประการใด กลับจะเป็นการทำลายธุรกิจโดยรวมของทั้งระบบ ถึงแม้มีการพัฒนาการผลิตดินเผาเหล่านี้ไปเป็นตุ๊กตาที่น่ารักสีสรรสดใสก็ตาม แต่ก็ยังขาดอารมณ์เซรามิคอยู่ดี ผู้ซื้ออาจมองได้ว่าเซรามิคลำปางไม่มีคุณภาพเป็นได้เพียงดินเผาทาสีทั่วไป
          6. การรอความช่วยเหลือของภาครัฐเพียงอย่างเดียว ผู้ประกอบการหลายรายมักจะมองว่าลำปางเป็นเมืองเซรามิค ภาครัฐจะให้การสนับสนุนช่วยเหลือไปตลอด และการช่วยเหลือของภาครัฐ หลายโครงการเป็นประโยชน์ แต่อีกหลายโครงการไม่ได้ประโยชน์มากนัก ตรงนี้จะเป็นอันตรายกับการคิดการพัฒนาด้วยตนเอง หลายธุรกิจไม่ได้รับการช่วยเหลือเหมือนธุรกิจเซรามิค แม้เกิดอุปสรรคก็จะแก้ไขด้วยตนเอง ทำให้ธุรกิจเซรามิคขาดการพัฒนาด้วยตนเอง การเป็นเมืองเซรามิคเป็นทุนที่ดี หากสามารถนำมาใช้อย่างเหมาะสมน่าจะทำให้ผู้ประกอบการก้าวล้ำพัฒนาไปได้ระดับหนึ่งอย่างแน่นอน

ขอขอบคุณบทความคุณภาพดีๆจาก คุณอธิภูมิ กำธรวรรินทร์

>> ขอบคุณรูปภาพจากอินเตอร์เนต