ก่อนจะ “ปั้นดิน” ให้มีราคา ต้องผ่านกระบวนการเตรียมดิน

การเตรียมดิน จัดเป็นกระบวนการขั้นแรกที่จำเป็นอย่างยิ่งของการทำเครื่องปั้นดินเผา เครื่องเคลือบ เซรามิค เพราะดินธรรมชาติเกือบทุกแห่ง แม้ว่าจะเป็นดินชนิดดีเพียงใด ก็ยังไม่ละเอียดหรือไม่สะอาดเพียงพอที่จะนำไปปั้นได้ทันที

ฉะนั้นเมื่อได้ดินมาแล้ว จึงจำเป็นต้องผ่านกระบวนการเตรียมดินให้สะอาดและละเอียดเสียก่อน ไม่เช่นนั้นจะได้เครื่องปั้นดินเผา เครื่องเคลือบ เซรามิคที่มีคุณภาพไม่ดีเท่าที่ควร

ที่สำคัญยิ่งก็คือ ถ้าหากนำเครื่องปั้นที่ทำจากดินซึ่งไม่ได้ผ่านกระบวนการที่ถูกต้อง ไปเคลือบหรือเผาไฟอุณหภูมิสูงๆ แล้วจะมีโอกาสที่จะแตกเสียหายได้ง่ายที่สุด

ส่วนจะใช้วิธีการเตรียมดินอย่างไรนั้น ย่อมแตกต่างกันไป ทั้งนี้ขึ้นอยู่กับความเคยชินที่ปฏิบัติสืบทอดกันมา หรือเทคโนโลยีที่จะนำมาใช้กันได้ตามกำลังความสามารถ แต่จะต้องคำนึงถึงความเหมาะสมด้วยว่าจะเตรียมดินเพื่อที่ทำผลิตภัณฑ์ชนิดใด

ดังนั้นการเตรียมดินจึงเป็นขั้นตอนเริ่มต้นที่มีความสำคัญมาก เพราะนอกจากจะป้องกันการแตกร้าวเสียหายแล้ว ยังมีผลไปถึงการพัฒนาคุณภาพและความสวยงามของเนื้อภาชนะดินเผาด้วย ไม่ว่าจะทำเครื่องปั้นดินเผา หรือเซรามิคชนิดไหน ระดับใด

การเตรียมดินมีหลายวิธีด้วยกัน เช่น

นวด

เตรียมโดยวิธีนวดดิน วิธีนี้เป็นการเตรียมดินอย่างง่ายๆ กล่าวคือเมื่อได้ดินมาแล้วนำดินนั้นมานวดทันทีในขณะที่ยังเปียกอยู่

ส่วนใหญ่จะใช้เท้าเหยียบนวดสับบิดไปมาในสถานที่ที่แต่ก่อนมักใช้หนังสัตว์รองพื้นไว้ แล้วใช้ความรู้สึกสัมผัสหาสิ่งแปลกปลอมในเนื้อดินประเภทรากไม้ เศษใบไม้ กรวดหินต่างๆ

            ขณะเดียวกันก็ทำให้เนื้อดินประสานเหนียวแน่นไปพร้อมๆ กันด้วย

            การนวดขั้นนี้มักจะเป็นการนวดเพียงหยาบๆ เท่านั้น

            เมื่อนวดดินอย่างหยาบๆ จนเหนียว และไม่พบสิ่งแปลกปลอมชิ้นหยาบๆ แล้ว ก็จะนวดขั้นต่อไปโดยแบ่งดินเป็นก้อนโตพอประมาณใช้นิ้วมือและสันมือนวดเพื่อหาสิ่งแปลกปลอมที่มีขนาดเล็กมากยิ่งขึ้น

            ขั้นสุดท้าย จะทดสอบความสะอาดโดยปั้นดินให้เป็นก้อนแล้วใช้วัสดุบางๆ ตัดเนื้อดินเป็นชื้นๆ อีกครั้งหนึ่ง จากนั้นก็จะนวดดินให้เข้าเป็นเนื้อเดียวกันตามเดิม เพื่อเตรียมปั้นต่อไป

            วิธีเตรียมดินอย่างนี้ จะเสียเวลาและเสียแรงงานมาก แต่ก็เป็นกระบวนการเก่าแก่ที่ทำสืบทอดกันมาแต่อดีตแม้ปัจจุบันก็ยังมีทำกันอยู่ไม่น้อย

            ล้าง

            เตรียมโดยวิธีล้างดิน ในกรณีที่ต้องเตรียมดินทีละมากๆ แล้วปั้นไม่ทัน ดินก็จะแห้งก่อน หรือบางแห่งก็ตั้งใจปล่องทิ้งไว้ให้ดินแห้งก่อน จากนั้นจึงใช้ไม้หรือค้อนทุบดินให้แตกป่นเท่าที่จะทำได้ เพื่อให้น้ำซับเข้าไปในเนื้อดินได้ง่ายและเร็วขึ้น

            วิธีนี้ เมื่อดินซึมซับน้ำแล้วมักจะร่วนซุยสามารถแยกสิ่งแปลกปลอมได้ง่ายขึ้น แล้วจึงเริ่มนวดไปพร้อมๆ กับการแยกสิ่งแปลกปลอมด้วย

            แต่ปัจจุบันจะมีขั้นตอนที่ดีกว่า คือเมื่อทุบดินเป็นก้อนแล้ว จะนำดินก้อนเล็กๆ นั้นไปเข้าเครื่องบด แล้วใช้ตะแกรงร่อนอีกครั้งหนึ่ง หรืออาจจะมากกว่าหนึ่งครั้งก็ได้ โดยใช้ตะแกรงตาถี่มากยิ่งขึ้นก็จะได้เนื้อดินที่ละเอียดและสะอาดมากขึ้น

            ส่วนดินที่ร่อนไม่ออกก็จะแยกไว้ต่างหาก เพื่อนำไปเข้าเครื่องบดอีกครั้งหนึ่ง

            เอาดินบดจนป่นเกือบจะเป็นผงนั้น ไปผสมน้ำพอหมาดๆ เพื่อนวดอีกเพียงเล็กน้อยเท่านั้นก็นำไปใช้ปั้นได้เลย

          หมัก

            เตรียมโดยวิธีหมักดิน เป็นวิธีล้างดินอีกวิธีหนึ่ง โดยเอาดินเหนียวเปียกหรือดินเหนียวตากแห้งไปหมักก็ได้ แต่ต้องมีโอ่งหรือถังหมักเพื่อให้ดินเปื่อยเข้ากับน้ำซึ่งจะสามารถแยกสิ่งแปลกปลอมได้ง่ายเหมือนกัน เพราะประเภทกรวดหินที่มีน้ำหนักมากกว่าก็จะจมลงข้างล่าง หรือไม่ก็จะหลุดออกจากเนื้อดินเช่นเดียวกันกับพวกเศษรากไม้ ใบไม้

แต่วิธีนี้มักจะต้องเสียเวลาหมักมากกว่าวิธีอื่นๆ

แม้ว่าการหมักดินจะต้องใช้เวลามาก แต่ก็เป็นผลดีต่อความเหนียวของดินมาก เพราะยิ่งหมักไว้นานเท่าใดก็จะยิ่งทำให้ดินมีความเหนียวมากขึ้น

เมื่อแยกสิ่งแปลกปลอมออกจนดินสะอาดแล้ว จึงนำดินไปนวดให้ละเอียดจนเหนียวเป็นเนื้อเดียวกัน

การเตรียมดินด้วยวิธีดังกล่าวนั้น นอกจากจะมีจุดประสงค์เพื่อให้ดินมีความละเอียด สะอาด และมีความเหนียว เหมาะสมที่จะใช้ทำผลิตภัณฑ์เครื่องปั้นดินเผา หรือเซรามิคมีทั้งคุณภาพ และความสวยงามมากยิ่งขึ้นด้วย

แต่ทุกวันนี้ การทำเครื่องปั้นดินเผาได้พัฒนาวิธีการทำดินให้มีคุณภาพเหนียวมากยิ่งขึ้น ด้วยกระบวนการทางวิทยาศาสตร์ที่ซับซ้อนมากยิ่งขึ้นอีก เช่น แยกเอาอากาศออกจากดิน ทำอะตอมของเกลือแร่ที่มีแทรกอยู่ในดินให้เปลี่ยนสภาพไป และทำด้วยการผสมสารเคมีบางชนิดลงไปในเนื้อดิน เป็นต้น

 โดย...ศรีศักร วัลลิโภดม , เสนอ นิลเดช , พิเศษ เจียจันทร์พงษ์ , สมชาย นิลอาธิ         

>> ขอบคุณรูปภาพจากอินเตอร์เนต